mgr Ewa Majewska – Stefańska Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Złotnikach Kujawskich
Kondycja psychofizyczna ucznia a wymagania szkoły.
Zdrowie to nie tylko nieobecność choroby, ale stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia. Dla potrzeb pracy pedagogicznej zdrowie dziecka można określić jako poziom pełnej harmonii wewnątrzustrojowej, maksymalnej sprawności roboczej wszystkich układów i narządów oraz jak najwyższym poziomie zdolności przystosowawczych wobec środowiska zewnętrznego. Najważniejsze elementy zdrowia to: odporność przeciw szkodliwym czynnikom środowiska i sprawność robocza ustroju. Zarówno odporność jak i sprawność ustrojowa mają swoje linie rozwojowe i zmieniają się wraz z wiekiem. Obydwa te podstawowe składniki zdrowia w znacznym stopniu poddają się doskonaleniu. Stąd też wychowanie zdrowotne – szersze pojęcie Edukacja zdrowotna jest nie tylko koniecznością medycyny lecz również i pedagogiki, gdyż zdrowie jest fundamentem i warunkiem wychowania. Bez wychowania zdrowotnego nie może być mowy o wychowaniu ogólnym, a przede wszystkim estetycznym i etycznym człowieka oraz właściwym stanie jego zdrowia psychicznego i somatycznego. W jednej ze swoich publikacji UNESCO nawołuje do potrzeby ciągłego i coraz bardziej wszechstronnego poznawania dziecka i jego potrzeby, ujmując tę myśl słowami: "lepiej je poznawać, aby móc mu lepiej pomagać". Dotyczy to także problematyki zdrowotnej, której znajomość jest niezwykle istotna dla środowiska i wychowawców. Hanna Wentlandowa podkreślała już wcześniej "Wychowywać należy tak, aby każdy chciał i umiał zdrowie doskonalić, chronić i ratować". Edukacja do zdrowia jest podstawowym prawem każdego dziecka. Zdrowie jest nieodłącznym warunkiem osiągnięć szkolnych, dobrej jakości życia, później efektów ekonomicznych. Poprzez przekazywanie dzieciom wiedzy o zdrowiu, kształtowaniu ich postaw, umiejętności i nawyków możemy ułatwić im zdrowy styl życia i pracy, a tym samym poprawę stanu zdrowia społeczeństwa. Zdaniem WHO – Światowej Organizacji Zdrowia – celem edukacji jest przygotowanie dziecka do tego aby był niezależnym, zdrowym i twórczym człowiekiem. Zdrowie powinno uzyskać najwyższy priorytet w edukacji. Jest to ważne nie tylko z punktu widzenia zdrowia, lecz także edukacji. Dziecko, aby mogło skutecznie uczyć się musi być zdrowe.
- Czynniki wychowania zdrowotnego
Przyjęłam czynniki wychowania zdrowotnego za Światową Organizacją Zdrowia. Przy podziale uwzględnia się IV podstawowe:
- biologia człowieka (czynniki genetyczne, tzw. determinawy są zespołem genów dziedziczonych po rodzicach,
- styl życia (nawyki, przyzwyczajenia),
- środowisko,
- poziom opieki medycznej.
Każdy organizm dziecka rozwija się inaczej, jest niepowtarzalna indywidualnością. Indywidualność ta jest wypadkową cech dziedzicznych (wyposażenia genetycznego), oraz licznych i skomplikowanych wpływów środowiska.
- Problemy zdrowotne dzieci i młodzieży.
Na podstawie przeprowadzonych analiz dzieci i młodzieży w poradni międzyszkolnej. Stwierdza się niepokojący stan zdrowia dzieci i młodzieży oraz niezadowalającą realizację wychowania zdrowotnego w szkołach. Przyczyn występowania i rozpowszechniania chorób u dzieci należy dopatrywać się:
- w szeregu czynników wrodzonych,
- w czynnikach środowiskowych, natury biologicznej, chemicznej, fizycznej i społeczno – ekonomicznej,
- w niepełnej i niewystarczającej opiece medycznej.
Wiele zachowań młodych ludzi nie tylko zagraża bezpośrednio ich zdrowiu (np. przez zwiększenie ryzyka urazów w następstwie zażywania alkoholu lub narkotyków) lecz może mieć odległe skutki w wieku dojrzałym. Charakterystyczne cechy rozwoju somatycznego i motorycznego dzieci i młodzieży:
- Tendencja do zwiększania wysokości i masy ciała dzieci i młodzieży oraz wcześniejszego dojrzewania płciowego (obniżenie wieku wystąpienia pierwszej miesiączki). Widoczne są różnice środowiskowe, które należy wiązać nie tyle zamożnością, co obyczajami, nawykami, stylem życia (Bielicki, Woynarowska)
Większym rozmiarem ciała i szybszemu tempu dojrzewania nie towarzyszy jednak poprawa sprawności fizycznej (nie wytrzymała na dłuższe stanie). Badania wykazały obniżenie się w ostatnich latach średnich wyników w testach siły i wytrzymałości oraz wydolności fizycznej. Tendencja ta szczególnie widoczna jest u dziewcząt ( u wielu dziewcząt po 15 roku życia następuje regres niektórych cech motorycznych), oraz u młodzieży miejskiej jako efekt niskiej aktywności ruchowej (telewizja, gry komputerowe, video), moda młodzieżowa na "luz" (nieestetyczny chód, zgarbione plecy itp.)
- Częstotliwość występowania niektórych chorób oraz zaburzeń zdrowia i rozwoju somatycznego:
- choroby zakaźne (gruźlica, wirusowe zapalenie wątroby),
- choroby weneryczne (kiła, rzeżączka, AIDS),
- choroby przewlekłe i niepełnosprawność.
Problem ten należy ujmować w aspekcie biologicznym i społecznym. Grupy dyspanseryjne: (cukrzyca, astma oskrzelowa, zespół złego wchłaniania, wady serca (wrodzone i nabyte), schorzenia nerek, wrodzone choroby przemiany materii, wady wzroku, niepełnosprawność ruchowa późnego pochodzenia (dzieci z dysfunkcją narządu ruchu – mózgowe porażenie dziecięce, porażenie nerwu splotu barkowego, upośledzenie umysłowe) d) najczęstszą patologią masowo występującą wśród dzieci i młodzieży jest próchnica zębów. Dla prawidłowego tryby życia podstawowe znaczenie ma przestrzeganie właściwego reżimu dnia, który jest uporządkowanym, uregulowanym zbiorem codziennych czynności i zajęć związanych z praca i wypoczynkiem, co stwarza korzystne warunki prawidłowemu, sprawnemu funkcjonowaniu organizmu. Uczeń musi mieć zapewnione:
- dostateczną liczbę godzin snu,
- unormowanie pór spożywania posiłków,
- racjonalne zorganizowanie pracy szkolnej i domowej,
- umożliwienie dostatecznie długiego, odpowiednio rozłożonego i zorganizowanego wypoczynku dziennego połączonego z wysiłkiem fizycznym (świeże powietrze),
- stworzenie warunków dla zachowania spokoju i ładu (lęk, chaos, rozdrażnienie)
Stres sprzyja chorobom!
Żywienie dzieci i młodzieży.
Dobrą kondycję zdrowotną kształtuje wiele czynników, wśród których do najważniejszych należy wartościowe pożywienie oraz sposób i warunki w jakich jest przygotowane i zjadane. Wiek szkolny dziecka cechuje wysokie w przeliczeniu na kilogramy masy ciała zapotrzebowanie na energię i dobrze zbilansowany zestaw składników odżywczych. Dobre odżywianie jest warunkiem prawidłowego rozwoju fizycznego i umysłowego, biorąc pod uwagę intensywny rozwój dziecka oraz wykonywaną przez niego pracę w szkole. Nieprawidłowe żywienie jest zjawiskiem wysoce niepożądanym i wpływa w znacznym stopniu na szybsze znużenie dziecka, obniżenie koncentracji, a w efekcie gorsze wyniki w nauce. Do najczęściej spotykanych niekorzystnych objawów zaliczyć można: próchnicę, niedobory wysokości i masy ciała, opóźnienie dojrzewania kostnego, niedokrwistość z niedoborem Fe (także białka i kwasu foliowego), zmiany pokrzywicze, niedobory witamin z grypy B, witaminy C i A, anoreksja, otyłość i nadwaga. Dziecko w wieku szkolnym winno spożywać co najmniej 4 posiłki dziennie. Powinny one pokrywać całodzienne zapotrzebowanie energetyczne. Posiłki powinny być regularne. I śniadanie – 25-30% II śniadanie – 5-10 % Obiad - 35-40 % Kolacja – 25-30 % Każdy posiłek powinien dostarczać białka zwierzęcego, warzywa, owoce (moda na wegetarianizm). Liczne badania dowodzą, że spożywanie różnych rodzajów wartościowych posiłków, a ściślej ich skład: aminokwasy, stymuluje zróżnicowane zachowanie osobnicze. Posiłki wysokobiałkowe – rano wpływają na wzrost aktywności organizmu i zwiększają refleks, a tym samym zdolność koncentracji i przyswajania wiedzy. Natomiast spożywanie posiłków bogato - węglowodanowych sprzyja powstawaniu u ucznia senności, osłabienia uwagi oraz zmniejszeniu aktywności ruchowej.
Ocena stanu układu nerwowego u uczniów.
Badania lekarskie uczniów prowadzone w ramach bilansów zdrowia powinny uwzględnić ocenę stanu układu nerwowego. U młodzieży często występują czynnościowe zaburzenia układu nerwowego. Młodzież nierzadko bagatelizuje lub ukrywa te dolegliwości, wstydzi się je ujawnić, dotyczy to zwłaszcza chłopców, u których obserwuje się kult tężyzny fizycznej i niechęć do okazywania wielkich słabości. Nerwice obserwowane u dzieci i młodzieży charakteryzuje skąpość zgłaszanych dolegliwości, przy znacznym nasileniu zaburzeń czynnościowych, zwłaszcza ze strony układu wegetatywnego. Należy zwrócić uwagę na : bóle głowy, stany po urazach głowy, neuroinfekcja np. nerwu twarzowego, omdlenia z utratą przytomności (bardzo ważne), padaczka. Ważne później – problem wyboru szkoły średniej i zawodowej – przydatność zdrowotna do przyszłego zawodu. Duża rola wychowawców, nauczycieli. Wczesne dostrzeżenie objawów niepokojących i ocena specjalistyczna może ujawnić także nierozpoznane dotychczas przypadki encefalopatii dziecięcej (wrodzonych lub nabytych) niewielkiego stopnia. Schorzenie to nie upośledza wprawdzie w sposób widoczny sprawności fizycznej ucznia, ale może wpływać na jego zdolność do nauki i umiejętności wykonywania przyszłego zawodu.
Trzy grupy wskazań do badań neurologicznych:
- Wynikające z wywiadu (utrata przytomności nie wchodzą w grę omdlenia ortostatyczne i bólowe)
- Wynikające z odchyleń stwierdzanych w badaniach przedmiotowych: wrodzone zniekształcenia czaszki, blizny w obrębie skóry głowy, zaburzenia ruchomości gałek ocznych nie związane z chorobą okulistyczną, oczopląs, wyraźna asymetria w obrębie twarzy, języka, blizny na języku, zaburzenia mowy, zaburzenia chodu, objawy wzmożonej pobudliwości nerwowej.
- Wynikające z przyczyn szkolnych i społecznych: złe postępy w nauce, trudności przystosowania do środowiska szkolnego, trudności wychowawcze – sygnalizowane przez wychowawców, nauczycieli, rodziców.
Musimy głębiej analizować całokształt warunków życia dziecka oraz oceny negatywnych i pozytywnych wpływów poszczególnych czynników na jego rozwój (warunki mieszkaniowe, stosunki rodzinne, odżywianie, kultura sanitarna, poziom pedagogicznej świadomości rodziców). Wpływów tych jednak nie można standaryzować. W edukacji zdrowotnej muszą współpracować: rodzice – którzy ponoszą moralną i prawną odpowiedzialność za zdrowie własnych dzieci, uczeń – który powinien czynnie i świadomie uczestniczyć w ochronie i tworzeniu swego zdrowia oraz umieć korzystać ze świadczeń służby zdrowia, szkoła – stwarzać warunki, aby zapewnić sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i społeczne oraz umożliwić uczniom edukację zdrowotną, służba zdrowia – zabezpieczyć określone medyczne działania profilaktyczne i naprawcze, uczestniczyć w wychowaniu zdrowotnym oraz pomóc rodzicom, uczniom i szkole w rozwiązywaniu ich problemów zdrowotnych.
Bibliografia:
- Sonya Hamlun : "Jak mówić, żeby nas słuchali: klucz do sukcesu zawodowego"; Warszawa: "Petit", 1994 r.
- Griffin Emory A.: "Język przyjaźni"; Wydawnictwo Rodzinny Krąg, Warszawa 1994
- Norman Vincent Peale: "Szkoła zwycięzców", Warszawa: Wydawnictwo "Medium" 1997 r.
- Dale Carnegie: "Jak zdobyć przyjaciół i zjednać sobie ludzi" Wydawnictwo "Studio Emka" Warszawa 1995 r.
- Iwona Majewska- Opiełka: "Akademia suksecu", Wydawnictwo Comes, Warszawa 1996 r.
- McGinnis Alan Loy: "Sztuka motywacji: czyli jak wydobyć z ludzi to, co w nich najlepsze", Warszawa: "Vocatio" 1993 r.
- Gordon: "Jak rozmawiać z dziećmi?"
- Lidia Grzesiuk: "Jak ludzie porozumiewają się?", Warszawa, "Nasza Księgarnia" 1983 r.
- Maria Tyszkowa: "Zachowanie się dzieci w sytuacjach trudnych", Warszawa, PWN, 1986, 1985 r.
- Andrzej Janowski: "Poznanie uczniów: zdobywanie informacji w pracy wychowawczej", Warszawa WsiP 1991 r.
Opracowanie i skład komputerowy: mgr Ewa Majewska - Stefańska |